Герой-очучы – безнең якташыбыз

Сугыш кайтавазы

1945 елның 22 мартында Венгриянең Баконь–Ослоп авылы халкы совет штурмовигы Ил-2 нең, кара утлы койрыгын калдырып, җиргә төшкәнен күзәтә. Ниндидер мизгелдә самолеттан парашютчы аерылганы күренә...

...Хәрби архивларда бу көнне 951 нче штурм авиация полкының 15 экипажының хәрби очышы турында өземтә саклана. Аэродромга кайткан Ил-2 экипажлары доклады буенча алар дошманның 10 ябык тимер юл вагонын яндырганнар, 24 автомашинасын, ягулыклы 4 автоцистернасын, 5 йөген, 50гә якын пехотасын юк иткәннәр. 4 янгын чыганагы килеп чыккан.

«Экипажлар 4-батареяга кадәр зенит артиллериясе һәм 6 батареяга кадәр кече зенит артиллериясе тарафыннан утка тотылды. 1 экипаж: очучы, кече лейтенант Карташов, укчы өлкән сержант Гладков заданиедән кайтмады. Самолет зенит артиллериясе уты астында калды. Ул Баконь-Ослоп авылыннан өч километр көньяк-көнчыгыштарак яна башлады һәм җиргә төште. Самолеттан 1 парашютчы сикереп төште».

Экипажның ике әгъзасы да хәбәрсез югалганнар булып санала.

Бу самолетның калдыклары 2010 елда гына Венгриянең Дудар авылы районында эшләр үткәргәндә табыла һәм эзләүчеләр тарафыннан идентификацияләнә. Шул вакытта самолет төшү шаһитлары булган җирле халыктан сораштыралар.

Моторның теркәү табличкасы буенча: «Самолет 951 ШАП 306 ШАД 17 ВА №1875397, моторы №257728», очучы, кече лейтенант Карташов Евгений Павлович һәм укчы, өлкән сержант Гладков Владимир Алексеевич идарә иткән. Самолеттан чокыр урынында казу эшләре тәмамланмаган. Экипаж язмышы турында бернинди документаль дәлилләр дә әлегә табылмаган.

Черемухово Бистәсендә туып үскән, Түбән Камада яшәүче эзтабар Сергей Данилов бу факт буенча күп еллар эзләнүләр алып барган һәм хәбәрсез югалган очучы Карташовның безнең районда туып үскән булуын ачыклаган. Аның фикеренчә, самолеттан сикергән парашютчы янган самолеттан сикергәндә биеклек зур булмау аркасында исән калмагандыр. Хәтта ул уңышлы җиргә төшсә дә, чит территориядә дошман гаскәрләре тарафыннан юк ителергә мөмкин.

Территорияне Бөек Ватан сугышы вакытында Гитлер ягында сугышкан венгрлар басып алган. Венгрлар Кызыл Армия сугышчыларын бик каты дошман күрәләр һәм безнең гаскәрләргә каты каршылык күрсәтәләр. Алар немецлардан начаррак мөгамәләдә була, безнең территориядә дә, мәсәлән, Сталинград янында, һәм, мөгаен, тагын кайдадыр ерткычлык кылганнардыр. Хәтта Сталинның «Венгрларны әсирлеккә алмаска!» дигән махсус приказы да булган. Ә 1944-1945 елларда аларның сайлап алынган частьлары Будапештны саклаган. Күп кенә венгрлар ахыргача сугыша һәм һәрхәлдә безнең очучыны исән калдырмаслар иде, - дип аңлата тарихчы.

Евгений Павлович Карташовның 1920 елның 22 ноябрендә Яңа Иванаево авылында туганын белә ала Сергей Иванович. Сугышка кадәр Иваново өлкәсенең Вичуга шәһәрендә яши. 1940 елда Вичуга  хәрби комиссариаты тарафыннан РККА сафларына алына.

1942 елның июлендә Евгений 1 нче Чкалов югары авиация мәктәбен тәмамлый. Ворошилов һәм башта 34 запас авиация полкына, аннары 951 штурм авиация полкына җибәрелә. 1943 елдан кече лейтенант Карташов аның составында 3 нче Украина фронтында Ил-2 самолетында сугыша.

Совет конструкторлары Ил-2 штурмовигын сугышта чыдамлыгы һәм дошманның зениткалары һәм ату коралының берничә тапкыр эләгүенә түзә алуы өчен «Оча торган танк» дип атаганнар. Кече лейтенант Карташовның Ил-2 экипажы сугыш вакытында 61 хәрби очыш ясаган, ул үзен батыр, белемле очучы итеп күрсәткән.

1945 елның 21 гыйнварындагы бүләкләү кәгазеннән өземтә: «11.01.1945 елда көн дәвамында иптәш Карташевның Ил-2 экипажы дошманның күперләрен җимерү һәм техникасын юк итү буенча бер-бер артлы биш очыш ясады. Карташов, ФАБ-250 белән турыдан-туры эләктереп, 151нче күпернең көнбатыш юлын җимерде, 8 автомашинаны юк итте һәм дошманның 3тән артык пехота отделениесен юкка чыгарды.

1945 елның 13 гыйнварында көн дәвамында күперләр буйлап хәрәкәтне туктату һәм дошманның тере көчен юк итү буенча 7 эзлекле очыш ясады.…

1945 елның 14 гыйнварында Дунай елгасы аша күперләр буенча хәрәкәтне туктату һәм дошманның техникасын һәм тере көчен юк итү буенча бер-бер артлы 6 очыш ясады... нәтиҗәдә 151 нче һәм 131 нче күперләр буенча хәрәкәт туктатылды».

Дошманның камалган группировкасын юк итү буенча командование заданиеләрен үрнәк итеп үтәгән, 25 уңышлы сугышчан очыш ясаган вакытта батырлыгы һәм кыюлыгы өчен кече лейтенант Карташов хөкүмәт бүләгенә – Кызыл Байрак орденына тәкъдим ителә. 951 ШАП командиры гвардия майоры Красночубенко». 

Кече лейтенант Карташовның батырлыклары турында аның сугышчан бүләкләре сөйли: ике Кызыл Байрак ордены, Кызыл Йолдыз ордены. Сугышчан бүләкләр статусы буенча ул Советлар Союзы Герое исеменә тиңләштерелергә мөмкин. Кызганычка каршы, батыр очучы Җиңүгә кадәр яши алмый һәм 1945 елның 22 мартында һәлак була (хәбәрсез югала).

Төбәк тарихчысы, запастагы капитан Сергей Данилов материаллары буенча Ольга Иванова әзерләде.

Фотога имза: Сергей Данилов геройның фотографиясен бик озак эзли һәм таба.