Хезмәттә чыныккан язмыш

Кешеләр һәм язмышлар

Һәр буында чорлар арасында тере күпер булган кешеләр бар. Аларның биографиясе – даталар исемлеге генә түгел, ә тормыш үзе язган ныклык дәреслеге. Шундый дәреслекләрнең берсе – Красный Октябрь бистәсеннән 85 яшьлек Гайсә Ибраһим улы Мортазинның язмышы. Аның белән сөйләшкәндә шуны аңлыйсың: кешенең чын байлыгы тупланган мал түгел, бәлки бөтен сынаулар аша үткән күңеленең чиста калуы.

Сугыш урлаган балачак

Гайсә Ибраһим улы күрше Акбүре авылында 1940 елда туган. Аның әтисе, Ибраһим Нурхәммәтович, улына нибары өч ай булганда армиягә алына. Сугыш башлана һәм әтисен мәңгегә алып китә – ул Ватанны саклаганда һәлак була. Әтисен ул хәтерләми, бары әнисенең сөйләгәннәре тудырган образны йөрәгендә мәңгегә саклый.

Ул кечкенәдән үк икмәкнең бәясен һәм хезмәтнең авырлыгын белә. «10 яшемдә мин колхоз дуңгызларын, 11 яшемдә – сарык, 13 яшемдә сыер көттем. Бу – җәйләрен, - дип искә ала Гайсә Ибраһимович. - Ә кыш көне безне, үсмерләрне, сугыштан соң исән калган берничә ир-ат һәм хатын-кыз белән урман кисәргә җибәрделәр».

Аның кышлар турындагы хикәяләре – «сугыш балалары»ның тулы бер буыны портреты. Билен бау белән кысып бәйләгән тске толып, бәлки, әтисенекедер. Җылы, сырган чалбарлар юк. Аякларында чабаталар һәм «безнең маңкаларыбыздан чыланган һәм, туңып, бозланып каткан бик зур бабай бияләйләре». Ашаргадигән пешкән бәрәңгене, туңмасын өчен, куенда тоталар. Бу гади, куркыныч детальләрдә – илнең тулы бер тарихы.

Җитлегү: йөк атларыннан яшерен объектка кадәр

16 яшендә инде Гайсә ат җигә. Җәй көне озын арба белән печән ташый, урак вакытында “бестарка”ларда - бик зур тартмаларда ашлык ташый. Ындыр табагында ашлыкны кул белән, чиләк белән бушатырга туры килә. Кышын шул ук икмәкне Чистайга, Нурлатка, Шенталыга ташыйлар.

18 яшендә аны армиягә алалар. «Киенгән булырмын, ач булмам дип уйлаган идем. Ләкин Киров сазлыгында хезмәт итәргә туры килде», - ди ул ачы елмаеп. 50 нче еллар азагында аның часте тар колеялы юл төзи. Киемнәр бер дә кибеп бетә алмаган дымлы баракларда яшәү аның холкын чыныктыра. Демобилизациягә ике ай кала гына аны үрнәк солдат буларак патрульгә –яшерен объект сакларга күчерәләр. «Хезмәт физик яктан җиңелрәк, әмма эмоциональ яктан катлаулырак иде, - дип таный ул. - Хезмәтне караңгыда башкарырга туры килде, ә тирә-якта – иксез-чиксез урманнар...»

Йортлы һәм башлы-күзле булу

Тиешле 3 ел һәм 3 аен хезмәт итеп, 1962 елның октябрендә Гайса өенә кайта. Ләкин өйдә аны һаман да шул ук «фәкыйрьлек һәм хәерчелек» көтә. Шулай да перспективалы тәҗрибә-җитештерү хуҗалыгы (ОПХ) төзелгән күрше Красный Октябрь бистәсе өмет бирә. Гайсә яшь хатыны Фаһирә Вәлиҗановна белән ул шунда күчеп китә.

Аларга ОПХның 2 нче бүлегендә, шигъри исемле Новопоселенная Лебедка дигән авылда торак бирәләр. «Торак ах итәрлек түгел иде, - дип искә ала Гайсә Ибраһимович, - ләкин иң мөһиме баш өстендә түбә булды, ә оста куллар өйдә уңайлыкларны тудыра ул».

Нәкъ менә шушы кечкенә генә авылда алар Фаһирә белән үзләренең һөнәрләрен табып, гаилә бәхетен корганнар. Икесе дә терлекчелеккә килә: Гайсә сөтчелек-товар фермасы мөдире, ә Фаһирә алдынгы сыер савучы була.

Бүген аның йортында Мактау грамоталары һәм Рәхмәт хатлары өеме саклана. Ләкин Гайсә Ибраһимович үзенең бүләкләрен түгел, ә алты ел инде янәшәсендә булмаган хатынының медальләрен һәм мактау билгеләрен аерым бер дулкынлану белән күрсәтә. Алар арасында – 1986 елгы «За трудовое отличие» медале һәм югары бүләк – 1978 елгы «Хезмәт даны» ордены. Бу тыйнаклык һәм яраткан кешесенең казанышларын үзенекеннән өстен куя белү – бәлки, аның тормыш фәлсәфәсенең төп дәреседер.

Гомер юлы зирәклеге

80 нче елларда гаилә «Красный Октябрь» үзәк утарына күченә – балалар үсә, аларга алга таба укырга кирәк була, ә Лебедкада юл юк, хәтта Чикәнеш елгасы аша да йөриләр. Совхоз директоры хезмәт сөючән гаиләне шатланып үз штатына кабул итә һәм аларга ике фатирлы коттеджда яхшы торак бирә.

Бу йортта Гайсә Ибраһимович бүген дә яши. Үзенең озын юлын ул кадерләп саклаган иске фотоальбом битләре кебек ачып карый. Менә ферма коллективы, менә Фаһирә депутатлар советы утырышында, менә алар бергә санаторийда ял итәләр, ә менә балалары һәм оныклары...

Балачак фотосурәтләре юк диярлек – балачакта аларны беркем дә фотога төшереп тормый, ә армиядә бу тыелган була. Әнисенең, Нурхәммәт бабасының һәм башка якыннарының йөзләрен ул саргайган кәгазьдә түгел, бәлки төпсез хәтер сандыгында саклый.

Гайсә Ибраһимович үзенең 85 еллык тормышына йомгак ясап: «Балалар хакына, ата-бабаларыбыз исеменә тап төшермәс өчен яшәдек һәм эшләдек», - ди гади һәм ачык итеп.

Бу сүзләрдә – аның бөтен асылы. Авыр язмыштан зарлануда, урланган балачакка үпкәләүдә түгел, бәлки гаиләгә һәм нәсел хәтеренә аңлы рәвештә хезмәт итүдә. Аның тарихы – ул исән калу турындагы хикәя генә түгел. Бу кешелек дәрәҗәсенә, мәхәббәткә һәм хезмәткә көчле гимн, алар һәрвакыт төп кыйммәтләр булып кала. Һәм нәкъ менә чын тормыш тотрыклылыгы һәм үз юлыңны табу үрнәген Гайсә Мортазин кебек кешеләрдән алырга мөмкин һәм кирәк тә.