Үткәнсез киләчәк юк

Зи­рек­ле му­зе­ен­да Мид­хәт Га­зый­мов һәм ра­йон мә­га­риф бү­ле­ге ме­то­дис­ты Ли­лия Фәт­та­хо­ва җи­тәк­че­ле­ген­дә оеш­ты­рыл­ган Ста­линг­рад су­гы­шы­ның 70 ел­лы­гы­на ба­гыш­лан­ган уку­чы­лар кон­фе­рен­ци­я­се бу­лып үт­те. Кон­фе­рен­ция эшен­дә ра­йон­ның бар­лык мәк­тәп­лә­рен­нән үз­лә­ре­нең уку­чы­ла­ры бе­лән кил­гән та­рих укы­ту­чы­ла­рын­нан тыш, хөр­мәт­ле ку­нак­лар - Ка­зан Крем­лен­дә ур­наш­кан Бө­ек Ва­тан су­гы­шы ме­мо­ри­ал - му­зее җи­тәк­че­се Ми­ха­ил Ва­лерь­е­вич Че­ре­па­нов һәм Бө­тен­дөнья Та­тар Конг­рес­сы БК җир­ле бү­лек­чә­се җи­тәк­че­се Го­мәр Фәс­хет­ди­нов та кат­наш­ты.

Сталинград су­гышы ва­кый­га­ла­ры­на 70 ел­дан ар­тык ва­кыт үт­сә дә, әле һа­ман да та­рих­чы­лар кай­бер яңа факт­лар­ны ача­лар, әле һа­ман да ва­фат бул­ган­нар­ның, хә­бәр­сез һә­лак бул­ган­нар­ның (югал­ган­нар­ның) исем­лек­лә­рен ачык­лый­лар. Кон­фе­рен­ци­я­не ачып, үзе­нең ке­реш сү­зе бе­лән Мид­хәт абый Га­зый­мов эз­лә­нү-тик­ше­ре­нү эш­лә­ре алып ба­ру­ның бик ки­рәк­ле, мө­һим эш бу­лу­ын ас­сы­зык­ла­са, М. Че­ре­па­нов әле соң­гы ел­лар­да гы­на бил­ге­ле бул­ган яңа факт­лар бе­лән та­ныш­тыр­ды. Ике йөз көн һәм төн дә­вам ит­кән Ста­линг­рад су­гы­шын­да Та­тарс­тан хал­кы үзе­нең якын­ча 23 мең ке­ше­сен югалт­кан икән. Та­тарс­тан­да тө­зел­гән 147 һәм 120 нче ук­чы ди­ви­зия сол­дат­ла­ры ту­лы­сын­ча ди­яр­лек бу су­гыш­та баш­ла­рын са­ла­лар. Ә кал­ган гас­кәр­ләр сос­та­вын­да һә­лак бу­лу­чы як­таш­ла­ры­быз күп­ме бул­ган? Ми­ха­ил Ва­лерь­е­вич шу­лай ук ге­рой-лет­чик М. Де­вя­та­ев ба­тыр­лы­гы­ның әһә­ми­я­те үзе­нең 9 ип­тә­ше бе­лән не­мец бом­бар­ди­ров­щи­гы­на уты­рып әсир­лек­тән ка­чу­ын­да гы­на тү­гел, ә фа­шист­лар­ның уран эч­ле­ге ту­ты­рыл­ган ФАУ-2 ра­ке­та­ла­ры­ның кай­да ур­на­шуы ту­рын­да, эш­нең нин­ди ста­ди­я­гә ки­леп җи­түе ту­рын­да, уран бом­ба­ла­рын ясау цех­ла­ры­ның кай­да ур­наш­кан бу­лу­ла­ры ту­рын­да кыйм­мәт­ле мәгъ­лү­мат алып кай­ту­ын­да икән­ле­ген аң­лат­ты. Әгәр 1943 ел­да не­мец­лар Ста­линг­рад­ны алып Идел­гә чык­кан бул­са­лар, мо­ның нә­ти­җә­лә­ре без­нең иле­без өчен нәр­сә бе­лән бе­тә­сен (Гит­лер Идел­нең аръ­я­гын ра­ди­ак­тив кал­дык­лар по­ли­го­ны итәр­гә уй­ла­ган) бик тәф­сил­ләп, аң­ла­еш­лы итеп сөй­лә­де. Бү­ген­ге көн­дә Че­ре­па­нов Су­во­ров, Ку­ту­зов, Невс­кий, Кы­зыл Бай­рак ор­ден­на­ры бе­лән бү­ләк­лән­гән та­тарс­тан­лы­лар­ның бү­ләк­ләү кә­газь­лә­рен өй­рә­нү бе­лән шө­гыль­лә­нә икән. Бу до­ку­мент­лар әле­гә ка­дәр сер итеп сак­лан­ган һәм те­лә­гән һәр­кем хә­зер www/kremnik.ru сай­ты­на ке­реп, үзе­нең ту­ган­на­ры, авыл­даш­ла­ры нин­ди ба­тыр­лык эш­ләү­лә­ре­нең ту­лы тас­вир­ла­ма­сы бе­лән та­ны­ша ала.

Ан­дый кә­газь­ләр­не (ягъ­ни наг­рад­ной лист­лар­ны) Ми­ха­ил Че­ре­па­нов Яңа Чиш­мә ра­йо­ны хәр­би ко­мис­са­ри­а­ты та­ра­фын­нан су­гыш­ка мо­би­ли­за­ци­я­лән­гән 400 дән ар­тык як­та­шы­быз ту­рын­да мәгъ­лү­мат җи­бәр­гән. Ан­дый­лар­ның са­ны без­нең ра­йон бу­ен­ча гы­на да 3000гә җи­түе их­ти­мал. Ә бу эш кат­лау­лы, күп ва­кыт­ны со­рый һәм шул ук ва­кыт­та Зи­рек­ле му­зе­ен­да ул хәт­та Рос­сия кү­лә­мен­дә бе­рен­че тап­кыр эш­лә­нә.

Ста­линг­рад су­гы­шы те­ма­сы­на уку­чы­лар му­зей ма­те­ри­ал­ла­ры, га­и­лә ар­хив­ла­ры, ин­тер­нет ре­сурс­ла­рын­нан фай­да­ла­нып, шак­тый гы­на эз­лә­нү-тик­ше­ре­нү алып ба­рып, бик ях­шы әзер­лә­неп кил­гән­нәр. Чы­гыш­лар пре­зен­та­ци­я­ләр бе­лән үре­леп бар­ды. Че­ре­му­хо­во мәк­тә­бен­нән 11 сый­ныф уку­чы­сы Ша­бал­ди­на Оль­га, Утяш­ки­но мәк­тә­бен­нән 6 сый­ныф уку­чы­сы Сиб­га­тул­лин Ай­наз, Ту­был­гы Тау мәк­тә­бен­нән 10 сый­ныф уку­чы­сы Мин­вә­ли­е­ва Ле­ну­за чы­гыш­ла­ры ис­тә ка­лыр­лык бул­ды. Ак­бү­ре мәк­тә­бен­нән кил­гән "Ми­рас" тү­гә­рә­ге­нә йө­рү­че уку­чы­лар шу­лай ук үзен­чә­лек­ле чы­гыш яса­ды­лар. Үз­лә­ре бе­лән алар Ста­линг­рад су­гы­шын­да кат­наш­кан авыл­даш­ла­ры­ның хә­зер ин­де үз­лә­ре дә өл­кән яшь­тә бул­ган ба­ла­ла­рын алып кил­гән­нәр. За­ки­ров Нур­га­ли абый­ның, Ха­ри­со­ва Мә­сә­ния апа­ның үз­лә­ре­нең әти­лә­ре ту­рын­да­гы ис­тә­лек­лә­ре, му­зей­ла­рын­да сак­ла­ну­чы хат­ла­рын­нан өзек­ләр укуы кү­ңел­ләр­не тет­рән­дерде, Ека­те­ри­на Бис­тә­се мәк­тә­бе­нең 11 сый­ныф уку­чы­сы Су­дар­ки­на Вик­то­рия 1945 ел­ның 9 ма­ен­да чык­кан һәм сак­лан­ган "К­рас­ная Та­та­ри­я" га­зе­та­сын күр­сә­теп кат­на­шу­чы­лар­ны шак­ка­тыр­ды. Кыс­ка­сы, һәр уку­чы үзен­чә ты­рыш­кан һәм чы­гыш ясау­чы һәр­кем­гә му­зей­дан ки­тап­лар, мә­га­риф бү­ле­ген­нән сер­ти­фи­кат­лар тап­шы­рыл­ды.

Кон­фе­рен­ция эше шу­ны күр­сәт­те: су­гыш те­ма­сы бү­ген­ге көн­дә дә бик ак­ту­аль, хә­зер­ге яшь бу­ын­га су­гыш­ны үз күз­лә­ре бе­лән күр­гән ке­ше­ләр­нең ис­тә­лек­лә­рен бар­лау көн­нән-көн авы­рая, чөн­ки алар­ның са­фы ел­дан-ел ки­ми ба­ра. Шу­ңа кү­рә без су­гыш ис­тә­лек­лә­рен, хи­кә­я­ләр­не ве­те­ран­нар­ның үз­лә­рен­нән яки ба­ла­ла­рын­нан бул­ды­ра ал­ган ка­дәр күб­рәк язып ка­лыр­га ти­еш. Бу күп­том­лы ба­сыл­ма­ган ки­тап без­гә, бү­ген­ге бу­ын­га, сак­лар­га һәм ки­лә­чәк бу­ын­га тап­шы­ры­лыр­га ти­еш­ле ва­сы­ять.

Гү­зәл ША­КИ­РО­ВА,

Чал­лы Ба­шы мәк­тә­бе­нең та­рих укы­ту­чы­сы