Үсеш резервлары бар әле

Уз­ган җом­га­да Со­вет­ның ке­че уты­рыш­лар за­лын­да ТР авыл ху­җа­лы­гы һәм азык-тө­лек ми­нист­ры урын­ба­са­ры Ни­ко­лай Якуш­кин кат­на­шын­да тер­лек­че­лек­тә­ге үсеш мәсь­ә­лә­лә­ре­нә ка­гы­лыш­лы ки­ңәш­мә бу­лып үт­те. Ан­да бы­ел­гы­сы ел­ның 9 аен­да тер­лек­че­лек­тә­ге эш­ләр­гә йом­гак ясал­ды. Ки­ңәш­мә­не ра­йон баш­лы­гы Вя­чес­лав Коз­лов алып бар­ды.

Ев­ге­ний СТА­РОВ

Ки­ңәш­мә эшен­дә шу­лай ук ра­йон баш­лы­гы урын­ба­са­ры На­и­лә За­ки­ро­ва, ра­йон баш­кар­ма ко­ми­те­ты җи­тәк­че­се Ри­нат Фә­са­хов, ра­йон авыл ху­җа­лы­гы ида­рә­се на­чаль­ни­гы Сер­гей Ба­ра­нов һәм ида­рә бел­геч­лә­ре, авыл җир­лек­лә­ре баш­лык­ла­ры, ху­җа­лык җи­тәк­че­лә­ре һәм зо­о­вет­бел­геч­ләр кат­наш­ты.

Ки­ңәш­мә­дә 24 нче фор­ма­га ана­лиз бе­лән Сер­гей Ба­ра­нов чы­гыш яса­ды. Го­му­мән, 9 ай­да тер­лек­че­лек­тә­ге үсеш йом­гак­ла­ры - уңай, дип бил­ге­ләп үт­те ул. Бер­дән­бер ким­че­лек - са­рык­лар­ның баш са­ны ки­мүе. Ра­йон­да 1 ок­тябрь­гә МЭТ 15130 баш тәш­кил итә, уз­ган ел­гы дә­рә­җә­дән 528 баш­ка күб­рәк. "Та­тарс­тан" аг­ро­фир­ма­сын­да, "Нур­ха­мә­тов З.М." һәм "Вә­ли­ев Ф.Р." КФХ да МЭТ­нең баш са­ны ар­ту­га иреш­кән­нәр. Дуң­гыз­лар 1149 баш тәш­кил итә, 2011 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да 342 баш­ка күб­рәк. Са­рык­лар­ның баш са­ны 1 ок­тябрь­гә - 4460, уз­ган ел­гы дә­рә­җә­гә ка­ра­та бар­лы­гы 92 про­цент кы­на тәш­кил итә. Са­рык­лар­ның баш са­ны ки­мү "Ар­хан­гельс­ко­е" КФХ" ҖЧҖ хи­са­бы­на, ягъ­ни нә­сел са­рык­ла­рын са­ту ар­ка­сын­да ки­леп чык­кан. Сөт җи­теш­те­рү 9 ай­да 8 про­цент­ка арт­кан, үсеш 1243 тон­на тәш­кил итә. Фи­зик авыр­лык­та иң зур ар­тым "Та­тарс­тан аг­ро­фир­ма­сын­да, "Коз­лов В.В.", "Зу­бов В.С.", "С­ко­ков Н.А.", "Вә­ли­ев Ф.Р." КФХ да кү­зә­те­лә. От­чет чо­рын­да бер баш сы­ер­дан са­вым 3460 ки­лог­рамм тәш­кил итә һәм ел аза­гы­на чак­лы 4500 ки­лог­рам­мга җи­тә­чәк. 9 ай­да ит җи­теш­те­рү 13 про­цент­ка арт­кан, ягъ­ни 207 тон­на­га. Иң зур ар­тым "Та­тарс­тан" һәм "Ку­лон" аг­ро­фир­ма­ла­рын­да, "С­ко­ков Н.А." КФХ да. Ба­ро­ва га­и­лә фер­ма­сы һәм фер­мер Ис­ха­ков зы­ян­га эш­лә­гән­нәр. Ел ба­шын­нан ра­йон­да 4199 бо­зау алын­ган, бу уз­ган ел­гы дә­рә­җә­дән 700 баш­ка күб­рәк. Иң зур ар­тым "Та­тарс­тан" (460) һәм "Ку­лон" (197 баш) аг­ро­фир­ма­ла­рын­да. Үр­чем алу бу­ен­ча "И­ген­че" ҖЧҖ һәм Ки­се­ле­ва га­и­лә фер­ма­сы зы­ян­га эш­лә­гән­нәр. Бы­ел 1025 баш дуң­гыз ба­ла­сы алын­ган. Бу 2011 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да күб­рәк бул­са да, ха­лык та­лә­бен ка­нә­гать­лән­де­рү ягъ­ни тәэ­мин итү өчен җит­ми. Күп­ләр­гә дуң­гыз ба­ла­ла­ры эз­ләп чит­кә чы­гар­га ту­ры кил­де. Үлем-ки­тем ту­рын­да сөй­лә­гән­дә, МЭТ 104 баш­ка гы­на ки­ме­сә дә, ра­йон ху­җа­лык­ла­ры 171 баш­тан мәх­рүм кал­ды­лар, бу - зур югал­ту, дип бил­ге­ләп үтел­де. Ра­йон бу­ен­ча ту­ла­ем ал­ган­да ур­та­ча тап­шы­ру авыр­лы­гы 390 ки­лог­рамм тәш­кил итә, тик "Ар­хан­гельс­ко­е" КФХ" ҖЧҖ, "И­ген­че" ҖЧҖ, "Вә­ли­ев Ф.Р.", "С­ко­ков Н.А.", "Әх­мәт­вә­ли­е­ва Г.Г." КФХ ке­бек ху­җа­лык­лар­да ул 200 кг ча­ма­сы яки ан­нан да ким­рәк. Шун­дый авыр­лык­та­гы бо­зау­лар тап­шы­ру икъ­ти­са­дый як­тан фай­да­сыз. Ху­җа­лык­лар­да җи­теш­те­ре­лә тор­ган сөт­нең сый­фа­тын ях­шыр­ту бу­ен­ча мөм­кин­лек­ләр җи­тәр­лек. "Та­тарс­тан" аг­ро­фир­ма­сы­ның Акъ­яр бү­лек­чә­сен­дә сы­ер­лар кир­тә аб­зар­лар­да саз­да йө­зә­ләр, җи­лен­нә­ре бе­лән саз­га кер­ми­чә ут­лык­лар­га якын ки­лә ал­мый­лар - би­ре­дә сый­фат ту­рын­да сөй­ләп то­ра­сы да юк. Ра­йон бу­ен­ча ту­ла­ем ал­ган­да тап­шы­ры­ла тор­ган сөт­нең 22 про­цен­ты гы­на юга­ры сорт­лы, 57,6 про­цен­ты - бе­рен­че һәм 19,9 про­цен­ты - икен­че сорт­лы. Күп­ләр тү­бән май­лы­лык­та бул­ган сөт тап­шы­рып ак­ча югал­та­лар.

Авыл ху­җа­лы­гы ида­рә­се икъ­ти­сад­чы­сы Эн­җе Шәй­дул­ли­на 8 ай­да тер­лек­че­лек­тә җи­теш­те­рү бу­ен­ча авыл ху­җа­лы­гы то­вар җи­теш­те­рү­че­лә­ре­нең икъ­ти­са­дый күр­сәт­кеч­лә­ре­нә ана­лиз яса­ды. Ра­йон бу­ен­ча бер эш­ләү­че­гә ур­та­ча 334 мең сум­лык про­дук­ция җи­теш­те­рел­гән. Әгәр бу күр­сәт­кеч "Ку­лон"­да 425 мең сум тәш­кил ит­сә, "И­ген­че" ҖЧҖ-тә ул ни­ба­ры 149 мең сум. Әгәр ра­йон бу­ен­ча 1 гек­тар сө­рү җи­ре­нә ак­ча­ла­та вы­руч­ка 4100 сум тәш­кил ит­сә, ху­җа­лык­лар­да ул: "Зу­бов В.С." КФХ-да 9300 сум, "Вә­ли­ев Ф.Р." КФХ-да - 1900 сум. "Та­тарс­тан" аг­ро­фир­ма­сы­ның авыл ху­җа­лы­гы җир­лә­ре ра­йон­да­гы авыл ху­җа­лы­гы җир­лә­ре­нең 30 про­цен­тын тәш­кил итә, ә ак­ча­ла­та вы­руч­ка өле­ше - 48 про­цент, "Ку­лон" аг­ро­фир­ма­сын­да авыл ху­җа­лы­гы җир­лә­ре өле­ше ра­йо­ны­кы бе­лән ти­гез бул­са да, вы­руч­ка өле­ше бер­ни­чә мәр­тә­бә­гә ким. "Зу­бов В.С." КФХ бе­лән "Са­дый­ков М.Х." КФХ-ны ча­гыш­тыр­сак, алар­да­гы җир өле­ше 2шәр про­цент, ә ак­ча­ла­та вы­руч­ка өле­ше бе­рен­че­се­не­ке 4 про­цент, икен­че­се­нең 0,9 про­цент. Ра­йон бу­ен­ча ур­та­ча хез­мәт ха­кы 10 мең сум тәш­кил ит­сә, "Та­тарс­тан" аг­ро­фир­ма­сын­да ул 10 мең 725 сум, "Са­дый­ков М.Х." КФХ-да ба­ры 6563 сум. Соң­гы ху­җа­лык хез­мәт ха­кын 10 про­цент­ка ки­мет­кән, гәр­чә сә­бә­бе бул­ма­са да, югый­сә про­дук­ция җи­теш­те­рү 6 про­цент­ка арт­кан. "Зу­бов В.С." КФХ-да хез­мәт ха­кы тү­бән. Би­ре­дә са­лым инс­пек­ци­я­се­нә эш­ләр­гә җир­лек бар. Ху­җа­лык­лар тү­бән сый­фат­лы сөт тап­шы­ру­дан күп ак­ча югал­та­лар. Әгәр "Ку­лон" аг­ро­фир­ма­сы бө­тен сөт­не юга­ры сорт бе­лән тап­шы­рып, сат­кан сөт­нең цент­не­ры­на 1604 сум ак­ча ал­са, "Са­вель­е­ва Л.И." КФХ 960 сум ал­ган. Би­ре­дә тап­шы­рыл­ган сөт­нең май­лы­лы­гы 3,4 про­цент, сөт­нең 80 про­цен­ты - бе­рен­че, 20 про­цен­ты - икен­че сорт­лы. Тү­бән сорт­лы сөт тап­шы­ру­дан гы­на да ху­җа­лык­лар 25 млн. сум ак­ча югалт­кан­нар.

Ста­тис­ти­ка бү­ле­ге җи­тәк­че­се Ва­лен­ти­на Прыт­ко­ва ра­йон хал­кы ас­ра­ган тер­лек­ләр са­ны­на ана­лиз яса­ды. 1 ок­тябрь­дә ха­лык­та 5767 баш МЭТ исәп­лән­гән, бу уз­ган ел­гы дә­рә­җә­дән 304 баш­ка күб­рәк. Ар­хан­гел АҖ-дә мал­лар са­ны 20гә ки­ме­гән. Дуң­гыз­лар 3341 баш тәш­кил итә, бу 2011 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да 27 про­цент­ка күб­рәк. 1 ок­тябрь­гә са­рык­лар һәм кә­җә­ләр 4861 баш тәш­кил ит­кән, бу уз­ган ел­да­гы­дан 342 баш­ка күб­рәк. Ра­йон хал­кы ас­ра­ган кош-корт са­ны - 36800 баш (12 про­цент­ка күб­рәк), 2225 баш умар­та (5 про­цент­ка күб­рәк). Ел ба­шын­нан бир­ле ха­лык те­ре авыр­лык­та 230 тон­на тер­лек, 39536 цент­нер сөт, 62 млн. сум­лык про­дук­ция сат­кан. Һәр ху­җа­лык про­дук­ция са­ту­дан өс­тә­мә рә­веш­тә ур­та­ча 12389 сум та­быш ал­ган.

Ни­ко­лай Якуш­кин игъ­ти­бар­ны авыл ху­җа­лы­гы оеш­ма­ла­ры эш­чән­ле­ге­нең икъ­ти­са­дый мәсь­ә­лә­лә­ре­нә юнәлт­те. Кыз­га­ныч­ка кар­шы, ак­ча­ла­та вы­руч­ка арт­мый, дип бил­ге­ләп үт­те ул. Сан күр­сәт­кеч­лә­ре бе­раз арт­са да, сый­фат күр­сәт­кеч­лә­ре ка­лы­ша, шул сә­бәп­ле ак­ча­ла­та вы­руч­ка арт­мый. Нә­ти­җә­дә та­быш аз алын­ган, та­быш бул­ма­гач, банк­рот­лык­ка чы­гу­ың­ны көт тә тор. Күп ху­җа­лык­лар­да га­ди ху­җа­лык исә­бе дә юк, хез­мәт эш­чән­ле­ге - тү­бән. Хез­мәт ха­кы тү­бән бул­ган­да хез­мәт­кәр­дән әл­лә ни өмет итеп бул­мый. Тә­теш ра­йо­нын­да­гы бер ху­җа­лык­тан ми­сал ки­те­рел­де, ан­да бер хез­мәт­кәр­гә 1,6 млн. сум­лык авыл ху­җа­лы­гы про­дук­ци­я­се са­ты­ла, ди­мәк хез­мәт ха­кы да юга­ры.

Авыл ху­җа­лы­гы һәм азык-тө­лек ми­нистр­лы­гы иң әй­бәт ху­җа­лык бел­геч­лә­ре өчен 100 мең сум­лык 500 грант бу­лдыр­ды, яшь бел­геч­ләр­гә эш­кә ур­наш­кан­да яр­дәм йө­зен­нән 100 грант бү­леп би­рел­де, га­и­лә фер­ма­ла­ры­на бюд­жет яр­дә­ме дә­вам ит­те­ре­лә­чәк.

Ки­ңәш­мә­не тә­мам­лап, ра­йон баш­лы­гы Вя­чес­лав Коз­лов бул­ган авыл ху­җа­лы­гы җир­лә­рен­дә ит һәм сөт җи­теш­те­рү кү­лә­ме тү­бән, дип бил­ге­ләп үт­те. Үсеш ре­зерв­ла­ры зур. Авыл ху­җа­лы­гы оеш­ма­ла­ры җи­тәк­че­лә­ре­нең өл­кән­нәр ун­көн­ле­ген­дә кат­на­шу за­рур­лы­гы­на, пай җир­лә­ре өчен ха­лык бе­лән исәп-хи­сап ясау мәсь­ә­лә­се­нә игъ­ти­бар юнәл­тел­де.

Ра­йон ху­җа­лык­ла­рын­да туң­га җир сө­рү, пар­га кал­ды­рыл­ган җир­ләр­не эш­кәр­тү, ор­лык­лар­ны эш­кәр­тү, тер­лек­че­лек­нең то­ры­шы, ха­лык­тан сөт са­тып алу мәсь­ә­лә­лә­ре ка­рап тик­ше­рел­де.