Бу көнне без якынайтырга тырыштык

Яңа Чиш­мә­дә­ге Че­кин ура­мын­да, ис­ке бул­са да, җый­нак кы­на өй­дә ты­ныч кы­на, тый­нак кы­на авыр яз­мыш­лы бер ха­тын-кыз карт­лы­гын ки­че­рә.

Ту­мы­шы бе­лән яңа­чиш­мә­ле, 86 яшь­лек Ан­то­ни­на Ма­ка­ров­на Коз­ло­ва - Бө­ек Җи­ңү­не якы­най­ту өчен ар­мый-тал­мый хез­мәт куй­ган тыл хез­мәт­чә­не. Су­гыш ел­ла­рын­да шу­шы кыз ба­ла фронт­ка кит­кән ир-ат­лар­ны алыш­ты­рып, кол­хоз­да чыл­быр­лы трак­тор­ны ияр­ли. Ку­нак­чыл, иге­лек­ле, мө­ла­ем әң­гә­мә­дәш То­ся тү­тәй - бик әй­бәт ке­ше. Күп­ме хәс­рәт ки­че­реп, су­гыш һәм су­гыш­тан соң­гы авыр ел­лар­ны үтеп тә ул ке­ше­ләр­гә бул­ган ыша­ны­чын, из­ге кү­ңел­ле­ле­ген югалт­ма­ган. "У­рыс авыл­ла­рын­да ме­нә ди­гән ха­тын-кыз­лар яши" ди­гән сүз­ләр нәкъ ме­нә аңа ту­ры ки­лә. Су­гыш баш­лан­ган­да То­ся тү­ти­гә ни­ба­ры 15 яшь бу­ла. Мас­са­кү­ләм мо­би­ли­за­ция баш­ла­на. Күз яшь­лә­ре, ае­ры­лы­шу га­за­бы, ха­тын-кыз­лар­ның ял­гыз ка­лу хәс­рә­те кү­ңел­ләр­не ай­кый. Ба­су­лар­да һәм фер­ма­лар­да эш­нең авы­ры ха­тын-кыз­лар, карт­лар һәм ба­ла­лар җил­кә­се­нә тө­шә.

- "Су­гыш" ди­гән кур­кы­ныч сүз бер сә­гать эчен­дә яз­мыш­ла­ры­быз­ны үз­гәрт­те дә куй­ды. Без, ба­ла­лар, бик тиз олы­га­еп кал­дык. 7 сый­ныф­та укы­ган­да уку елы ур­та­сын­да ми­не һәм та­гын бер­ни­чә кы­зы­быз­ны трак­тор­чы­лар кур­сы­на укыр­га җи­бәр­де­ләр, язын без трак­тор­да эш­ләр­гә ти­еш идек. Трак­тор ди­зель дви­га­тель­ле, чыл­быр­лы ЧТЗ, ка­би­на­сы юк иде. Әле дә хә­тер­лим, баш­та­рак без­гә, кыз­лар­га, аны ка­бы­зыр­га авыр бул­ды. Су­гыш бет­кән­че, 1945 ел­ның но­яб­рен­ә чак­лы трак­тор­да эш­лә­дем. Җир сөр­дек, чә­чү чә­ч­тек. Ва­кыт бе­лән исәп­ләш­ми­чә, сме­на­лап эш­лә­дек. Ан­на Мат­ве­ев­на По­вар­ни­цы­на ми­нем кулдашым (на­пар­ни­цам) иде. Сме­на­га (Шах­май як­ла­ры­на да) җәя­ү­ләп тә­пи­лә­дек, шу­ңа да ир­тән ир­түк то­ра идек. Әл­бәт­тә, авыр бул­ды, тик без үзе­без ту­рын­да ни­чек­тер уй­ла­ма­дык та. Чөн­ки бө­тен ке­ше­гә дә авыр иде. Нәр­сә ту­рын­да уй­ла­дык соң? Тиз­рәк су­гыш бет­сен, тиз­рәк җи­ңү кө­не җит­сен иде, дип те­лә­дек. Без җи­ңү­гә ышан­дык. Су­гыш озак дә­вам ит­те, авыл­га «ка­ра кә­газь­»ләр бик еш кил­де. Та­гы да ты­ры­шыб­рак эш­ләр­гә ки­рәк иде. Та­мак та, йо­кы да туй­ма­ды, кө­не-тө­не эш­лә­дек, шу­лай итеп фа­шист­лар­ны җи­ңү кө­нен якы­найт­тык. Без ул ел­лар­да яшәү мәгъ­нә­сен хез­мәт­тә та­ба идек. Һәр бөр­тек­нең ка­де­рен бел­дек. Чөн­ки ик­мәк җит­ми иде. Ала­бу­та ку­шып җәй­мә пе­шер­дек, куз­га­лак һәм баш­ка үлән­нәр аша­дык.

Ан­то­ни­на Ма­ка­ров­наны тор­мыш бер дә ир­кә­лә­мә­гән. 37 яшен­дә өч ба­ла­сы бе­лән тол кал­ган, кол­хоз­да эш­лә­вен дә­вам итеп, ял­гы­зы гы­на ба­ла­ла­рын тәр­би­я­ләп аяк­ка бас­ты­ра. Һәр­ва­кыт на­мус бе­лән эш­ләр­гә ты­рыш­кан һәм аның фо­то­рә­се­ме авыл хез­мәт­чән­нә­ре­нең Мак­тау так­та­сын­да бул­ган. Улы­ның фа­җи­га­ле төс­тә үле­ме бик күп кай­гы ки­тер­гән. Кө­че бул­ган­да ху­җа­лык­ны да алып бар­ган, ә хә­зер өл­кән яшь­тә, кы­зы Тать­я­на тәр­би­я­сен­дә яши.

-Ка­ян көч алам­мы?! Шат­лык­ны ба­ла­ла­рым­да, онык­ла­рым­да та­бам, бул­ды­ра ал­ган­ча, алар­га ки­рәк­ле һәм фай­да­лы бу­лыр­га ты­ры­шам. Баш­ка­лар­га ка­рап, алар­ның хәл­лә­ре ях­шы бул­са, алар өчен сө­е­нәм, үзем кем­гә дә бул­са бу­лы­ша ал­сам, шу­ны­сы­на да шат­ла­нам. Ми­ңа ка­ра­та ях­шы мө­га­мә­лә­дә бул­ган ту­ган­на­ры­ма, күр­ше­лә­ре­мә, авыл­даш­ла­ры­ма мин бик тә рәх­мәт­ле. Һәм иң мө­һи­ме, яшь бу­ын­ның үз авы­лы та­ри­хы бе­лән кы­зык­сы­нуы, та­рих­ны өй­рә­нүе, ту­ган авы­лы имин­ле­ге, үзе­нең ке­че ва­та­ны­ның чә­чәк атуы ха­кы­на го­ме­ре буе хез­мәт куй­ган ке­ше­ләр­не, Бө­ек Ва­тан су­гы­шы ве­те­ран­на­рын һәм тыл хез­мәт­чән­нә­рен оныт­мау­ла­ры ми­не та­гы да сө­ен­де­рә.

Еле­на РО­МА­НО­ВА,

Яңа Чиш­мә баш­лан­гыч мәк­тә­бе укы­ту­чы­сы