Чын мәхәббәттә – яшь юк

Бу­са­га­дан ук без­не ябык кы­на, кеч­ке­нә ге­нә гәү­дә­ле ху­җа­би­кә һәм улы Ни­ко­лай кар­шы ал­ды, ул Тү­бән Ка­ма­дан әти-әни­сенә бу­лы­шыр­га, ис­кер­гән электр үт­кәр­геч­ләр­не алыш­ты­рыр­га дип кайт­кан. Га­и­лә баш­лы­гы яңа гы­на ки­бет­кә кит­кән икән.

-Йор­ты­быз­га ни­ба­ры 30 ел гы­на әле, Ал­лам сак­ла­сын, янып кы­на кит­мә­сен. Ул­ла­рым Ни­ко­лай һәм Са­ша­га рәх­мәт, бу­лы­ша­лар, хә­ер, кар­тым­ның да кул­ла­ры ал­тын. Мин­нән аер­ма­лы бу­ла­рак, аяк­ла­ры да йө­ри, без­нең ки­бет бит тау ба­шын­да, ерак­та. Без­нең үте­не­че­без бу­ен­ча Ан­на Дмит­ри­ев­на үз га­и­лә­се­нең та­ри­хын сөй­ләп үт­те.

- Ба­ла чак­та авыр яшә­дек. Га­и­лә­без­дә 11 ке­ше иде, мин ту­гы­зын­чы­сы, ә Сте­пан­нар җи­дәү, ул ал­тын­чы­сы. Су­гыш ел­ла­рын­да 10 яшь­тән кол­хоз­да эш­лә­дек. Кө­не-тө­не, кая куш­са­лар, шун­да идек, ә ки­чен кай­нар су­да ба­сыл­ган ка­мыр би­рә иде­ләр. Хо­дай сак­ла­сын, кыр­дан бер уч бор­чак яки бөр­тек алып кай­тып ка­ра иде... Өй­гә җи­бәр­мә­де­ләр, ай­лар буе кыр­да яшә­дек, са­лам өс­тен­дә йок­ла­дык. Та­ры, чө­ген­дер ута­дык, урак бе­лән ур­дык (әби үзе­нең чән­чә бар­ма­гын күр­сәт­те, шу­шы урак 10 яшь­лек ба­ла­ның бар­ма­гын ки­сеп үк ал­ган ди­яр­лек).

Тор­мыш ди­гә­нең Ан­на Дмит­ри­ев­на­ны ар­тык ир­кә­лә­мә­гән, хез­мәт авыр бул­ган. Кия­ү­гә чык­кан­чы 4 ел­га торф чы­га­рыр­га бар­ган, ур­ман кис­кән, үгез­ләр­гә азык та­шы­ган. Сте­пан Фе­до­ро­вич­ка 12 яшен­дә фронт­ка кит­кән ат ка­рау­чы абый­сы уры­ны­на ат­лар ка­рау­ны ышан­ды­рып тап­шыр­ган­нар. Алар­ның та­ны­шу та­ри­хы фильм тө­ше­рү өчен бер сю­жет бу­лыр иде. "Ә­ти-әни­ләр мин­нән баш­ка гы­на ки­леш­кән­нәр, мин­нән баш­ка гы­на дим­лә­гән­нәр". Ул еге­тен ар­ми­я­гә оза­та, кө­тәр­гә вәгъ­дә итә. Сте­пан Фе­до­ро­вич­ны кә­лә­ше көт­мә­гән, ар­ми­я­дән кай­тыр­га өч көн ка­ла кия­ү­гә чык­кан. Бер­ва­кыт Ан­на­ның әти­се: "Бул­ды, си­не би­рәм, си­ңа ир тап­тым", - ди. Ә ул күз яшь­лә­ре бе­лән: "Чык­мыйм, ми­нем еге­тем бар", - ди­гән. Тик ул тың­лап та тор­ма­ган, кат­гый рә­веш­тә, та­гы да ях­шы­рак ир­не син та­ба ал­мый­сың, дип, үз сү­зен­дә нык тор­ган. "Ә­гәр те­лә­мә­сәң, бар, олы юл­га чык", - ди­гән. Шул сүз­ләр­дән соң ул ри­за­ла­ша. Ка­е­на­на­сы әче бал куя һәм бер ат­на­дан соң кар­дәш­ләр туй ясый­лар. Та­гын яр­ты ел­дан соң Пет­ров кө­нен­дә алар ни­ках­ла­ша­лар. Һәм со­ңын­нан бил­ге­ле бул­ган­ча, әти-әни­лә­ре ял­гыш­ма­ган­нар.

- Ул ях­шы хо­лык­лы ке­ше бу­лып чы­га, эч­ми, тарт­мый, су­гыш­мый. Эш­чән ке­ше, ми­ңа һәр­ва­кыт бу­лыш­ты. Элек мин аның се­ңе­ле­се бе­лән дус идем, үз бә­хе­тем­нең янә­шә­дә ге­нә бу­луы ба­шы­ма да кил­мә­де. Мин элек­ке­ге еге­тем бе­лән ае­ры­лы­шу­ы­ма там­чы да үкен­мә­дем. Без­нең ике улы­быз һәм кы­зы­быз ту­ды, 22 ел без ка­е­на­нам бе­лән бер­гә яшә­дек.

Әм­ма яз­мыш алар­ның бә­хе­тен сы­нап кы­на тор­ган ди­яр­сең. 8 ай­лык кеч­ке­нә һәм бер­дән­бер кыз­ла­ры Ле­на­ның өя­нә­ге баш­ла­на. Та­биб­лар­ның ди­аг­но­зы - ба­ла­лар це­реб­раль па­ра­ли­чы. Кыз­ла­ры­ның сә­ла­мәт­ле­ген ки­ре кай­та­ру, аның тор­мы­шын җи­ңе­ләй­тү өчен нин­ди ге­нә юл­лар үтәр­гә ту­ры кил­мә­гән алар­га. Бар­лы-юк­лы ак­ча­ла­рын җы­еп, кыз­ны кая гы­на, нин­ди ге­нә та­биб­лар­га алып бар­ма­ган­нар, ай­лап-ай­лап әни ке­ше хас­та­ха­нә­ләр­дә кы­зы бе­лән ятып чык­кан. Ба­ры­сы да буш­ка… Кыз­ла­ры нин­ди дә бул­са бе­лем ал­сын өчен аны яр­дәм­че мәк­тәп­кә бир­гән­нәр. Ул ан­да 3 ел бу­ла. Озак та үт­ми аңа го­мер­лек ин­ва­лид­лык би­рә­ләр һәм әти-әни­се кыз­ның яз­мы­шы­на буй­сы­на­лар, баш­ка бер җир­гә дә алып бар­ма­ган­нар. - Ул кай­чак­лар­да те­зе­мә ба­шын ку­еп: "Син бит ми­не яра­та­сың, әйе­ме, әни­ем?" - дия иде ди­гән сүз­лә­рен ис­кә ала Ан­на Дмит­ри­ев­на. Алар кыз­ла­ры­на бө­тен кү­ңел җы­лы­ла­рын бир­гән­нәр, бар­лык ва­кыт­ла­рын аңа ба­гыш­ла­ган­нар. Га­и­лә мох­таҗ­лык­ны бел­мә­сен өчен, әти­лә­ре кол­хоз­да - те­гер­мән­че, ын­дыр та­ба­гын­да бри­га­дир бу­лып эш­лә­гән, авыр эш­тән баш тарт­ма­ган.

- Ул за­ман­нар­да ин­ва­лид­лык бу­ен­ча пен­сия бик аз - ай­га 6 сум 12 ти­ен ге­нә иде бит, - дип сөй­ли Ан­на әби. Карт­лык көн­нә­рен­дә Ле­ноч­ка юа­ныч­ла­ры бу­лыр дип уй­ла­са­лар да, 2001 ел­да 46 яшен­дә ул ва­фат бу­ла. Ул­ла­рын тәр­би­я­ләп, авы­ру кыз­ла­ры ту­рын­да кай­гыр­тып го­мер ки­чер­гән­дә, алар бер ай­га, ат­на­га, хәт­та бер көн­гә дә бер-бер­сен­нән ае­рыл­ма­ган­нар. Ки­ре­сен­чә, шу­шы сы­нау­лар алар­ның мә­хә­ббәт­лә­рен ны­гыт­кан гы­на. Жу­рав­лев­лар­ның хә­зер 6 онык­ла­ры һәм 3 онык­чык­ла­ры бар. Икен­че ул­ла­ры Алек­сандр, Ни­ко­лай ке­бек үк, Тү­бән Ка­ма­да эш­ли, абый­сын­нан аер­ма­лы бу­ла­рак, ул Ле­ни­но­да яши. Ике­се дә да­и­ми рә­веш­тә әти-әни­лә­рен ка­рап то­ра­лар.

Ан­на Дмит­ри­ев­на пен­си­я­гә ай­лык 48 сум по­со­бие бе­лән 50 яшь­тән чык­кан, ә Сте­пан Фе­до­ро­вич га­и­лә­не пен­си­я­дән соң да 75 яшь­кә ка­дәр ту­ен­дыр­ган. Хә­зер аңа - 84, ә кар­чы­гы­на 83 яшь. Юби­лей кө­нен­дә өй­дә гар­мун­га ку­шы­лып җыр­лар яң­гы­ра­ган: авыл җир­ле­ге баш­кар­ма ко­ми­те­ты һәм авыл­даш­ла­ры алар­ны әнә шу­лай, бү­ләк бе­лән зур­ла­ган­нар.

Соң­гы ара­лар­да ике­се дә сә­ла­мәт­лек­лә­ре­нә зар­ла­на баш­ла­ган­нар. Ан­на Дмит­ри­ев­на күп­тән ин­ва­лид­лык­та, ире­нең дә аяк­ла­ры сыз­лый. Сте­пан Фе­до­ро­вич ки­бет­тән кай­ту бе­лән ха­ты­ны янә­шә­сенә утыр­гач, ике­се дә җан­ла­нып кит­те­ләр, яшь­ләр ши­кел­ле, бер-бер­се­нә ка­рап ел­ма­е­шып ал­ды­лар, яңа гы­на өй­лә­неш­кән­нәр ди­яр­сең, әй­тер­сең лә 60 ел уз­ма­ган да әле. Чын хис­ләр­нең яше юк ди­ю­лә­ре хак икән шул.

Оль­га ИВА­НО­ВА