Уңай эшләр байтак, тик кимчелекләр дә юк түгел

Ху­җа­лык­лар эш­чән­ле­ген тә­га­ен ана­лиз­лау­дан кү­рен­гән­чә, кем­дер җи­теш­те­рү­не арт­ты­рып, үзе­нең мат­ди-тех­ник ба­за­сын ны­гы­та, ә кай­бер ху­җа­лык­лар кай­бер күр­сәт­кеч­ләр бу­ен­ча иреш­кән по­зи­ци­я­лә­рен дә югал­та­лар.

"Та­тарс­тан" аг­ро­фир­ма­сын­да (җи­тәк­че­се Го­мәр Сө­ләй­ма­но­в, 14 ел шул эш­тә) кыр­лар­ның уң­ды­рыш­лы­лы­гы һәм 1 баш сы­ер­дан са­вым 2008 ел­гы дә­рә­җә­гә ка­ра­та 82 про­цент тәш­кил итә. Би­ре­дә дуң­гыз­лар бе­те­рел­гән. 2012 ел­да, ча­гыш­тыр­ма бә­я­ләр­дә, ту­ла­ем про­дук­ция 8,8 млн. сум тәш­кил ит­кән, бу 2008 ел­гы күр­сәт­кеч­кә ка­ра­та 59 про­цент. Җи­теш­те­рү­не һәм про­дук­ция са­ту­ны ки­ме­тү ак­ча­ла­та вы­руч­ка­ның ки­мү­е­нә (бар­лы­гы 6 млн. сум) ки­тер­гән.

Уңай як­тан МЭТ-нең баш са­ны 11 про­цент­ка, сөт са­ту­ның 21 про­цент­ка ар­ту­ын бил­ге­ләп үтәр­гә мөм­кин. Хез­мәт ха­кы да 1,6 мәр­тә­бә ар­тып, хә­зер ул 10092 сум тәш­кил итә.

Го­му­ми нә­ти­җә: "Та­тарс­тан" а/ф кай­бер күр­сәт­кеч­ләр бу­ен­ча ал­ган по­зи­ци­я­сен югалт­кан, бу ту­ла­ем та­быш­ның һәм про­дук­ция са­ту­дан кер­гән ак­ча­ның ки­мү­е­нә ки­тер­гән.

"Ар­хан­гельс­ко­е" КФХ" ҖЧҖ­тә (җи­тәк­че­се Тать­я­на Бе­лог­ла­зо­ва, бу эш­тә 3 ай) 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да сы­ер­лар­ның баш са­ны 100гә, са­рык­лар­ны­кы 95 баш­ка ки­ме­гән. Ху­җа­лык­та җи­теш­те­рү чы­гым­на­ры юга­ры, агым­да­гы бә­я­ләр­дән 1 сум­лык ту­ла­ем про­дук­ция җи­теш­те­рү өчен 1 сум 10 ти­ен ак­ча то­ты­ла, бу ал­ган та­быш­ның һәм рен­та­бель­ле­лек­нең ки­мү­е­нә ки­те­рә.

Уңай үз­гә­реш­ләр: сөт са­ву 4771 кг-нан 6696 кг-га җит­кән, сөт җи­теш­те­рү - 15, ит- 13, бөр­тек са­ту 25 про­цент­ка арт­кан. Мәгъ­лүм ки, 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да ак­ча­ла­та вы­руч­ка 39%ка ар­тып, 36 млн. сум ти­рә­се тәш­кил ит­кән. Ур­та­ча ай­лык хез­мәт ха­кы - 9334 сум.

"И­ген­че" ҖЧҖ (җи­тәк­че­се Ра­мил Яку­пов, бу эш­тә 8 ел) сө­рү җир­лә­ре 20%ка кыс­кар­тыл­ган, бөр­тек­ле­ләр уңы­шы гек­та­ры­на 30дан 20 ц-га кал­ган, сөт җи­теш­те­рү 179 тон­на­га ки­ме­гән. 1 сум­лык ту­ла­ем про­дук­ция җи­теш­те­рү­гә кит­кән чы­гым - 1 сум 8 ти­ен. Уңай як­тан МЭТ-нең баш са­ны 21%ка, шул сә­бәп­ле ит җи­теш­те­рү 81%ка ар­ту­ны әй­тер­гә мөм­кин. Ур­та­ча ай­лык хез­мәт ха­кы - 7913 сум.

"Коз­ло­ва М.И." КФХ-да (җи­тәк­че­се Ма­рия Коз­ло­ва, бу эш­тә 6 ай) бөр­тек­ле­ләр­нең уңы­шы 28%ка, сы­ер­лар­ның баш са­ны 80гә ки­ме­гән. 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да бөр­тек са­ту 47% тәш­кил итә (15 млн. сум ак­ча югал­тыл­ган).

Бу ху­җа­лык­та уңай эш­ләр бай­так. Рен­та­бель­ле­лек 31% (ра­йон­да иң юга­ры) тәш­кил итә, сөт са­ту - 21, ит 68%ка арт­кан. 1 сум­лык ту­ла­ем про­дук­ция җи­теш­те­рү­гә 59 ти­ен ге­нә са­рыф ител­гән. Ур­та­ча хез­мәт ха­кы - 8951 сум.

"Зу­бов В.С." КФХ-да (җи­тәк­че­се Вла­ди­мир Зу­бов, бу эш­тә 9 ел) бөр­тек җи­теш­те­рү (игү) һәм са­ту, сы­ер­лар­ның баш са­ны (36 га) ки­ме­гән. 2012 ел­да 2011 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да ягу­лык-май­лау ма­те­ри­ал­ла­ры­на кит­кән чы­гым­нар 30%ка арт­кан, бу исәп һәм конт­роль­нең кат­гый бул­ма­вы ту­рын­да сөй­ли. 1 сум­лык ту­ла­ем про­дук­ция җи­теш­те­рү­гә 1 сум 13 ти­ен ак­ча то­ты­ла. Шул ук ва­кыт­та ак­ча­ла­та вы­руч­ка арт­кан (бар­лы­гы 21,8 млн. сум), 1 баш сы­ер­дан сөт са­ву - 31%ка, сөт һәм ит са­ту - 5-8%ка арт­кан. Би­ре­дә си­мер­тү­дә­ге МЭТ-нең ур­та­ча тәү­лек­лек ар­ты­мы да юга­ры. Ур­та­ча хез­мәт ха­кы - 7306 сум (бу - тү­бән).

"С­ко­ков Н.А." КФХ-да (җи­тәк­че­се Ни­ко­лай Ско­ков, бу эш­тә 2 ел) бөр­тек­ле­ләр уңы­шы 19%ка ки­ме­гән, аш­лык са­ту 2008 ел­га ка­ра­та ни­ба­ры 26% тәш­кил ит­кән, сы­ер­лар 35 баш­ка ки­ме­гән. Уңай үз­гә­реш­ләр: сөт са­ту 23%ка арт­кан, са­рык­лар ас­рый баш­ла­ган­нар, ит җи­теш­те­рү 2 мәр­тә­бә, аны са­ту 5,7 мәр­тә­бә арт­кан. 1 сум­лык ту­ла­ем про­дук­ция җи­теш­те­рү­гә 89 ти­ен ак­ча то­ты­ла. Шул ук ва­кыт­та ур­та­ча ай­лык хез­мәт ха­кы бик тү­бән - 6316 сум.

"Са­дый­ков М.Х." КФХ-да (җи­тәк­че­се Ма­рат Са­дый­ков, бу эш­тә 13 ел) аш­лык җи­теш­те­рү - 56%, сы­ер­лар­ның баш са­ны 20гә ки­ме­гән. Уңай як­тан бөр­тек­ле­ләр­нең уңы­шы ар­ту­ны (30ц/­га чак­лы) һәм сөт са­ту­ның ар­ту­ын (45%ка) әй­теп узар­га ки­рәк.

Дуң­гыз­лар һәм са­рык­лар­ның баш са­ны, ту­ла­ем про­дук­ция, ак­ча­ла­та вы­руч­ка (та­быш 3 млн. сум­нан ар­тык) арт­кан. Ур­та­ча хез­мәт ха­кы - 8644 сум.

"Вә­ли­ев Ф.Р." КФХ-да (җи­тәк­че­се Фәр­гат Вә­ли­ев, бу эш­тә 7 ел) 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да бөр­тек­ле­ләр­нең уңы­шы гек­та­ры­на 14,5 цент­нер­га ки­ме­гән, бу исә ту­ла­ем про­дук­ци­я­нең 18%ка ки­мү­е­нә ки­тер­гән.

Шул ук ва­кыт­та мө­гез­ле эре тер­лек­ләр­нең (МЭТ) баш са­ны 2,7 мәр­тә­бә, сөт җи­теш­те­рү - 3,5, ит 8,6 мәр­тә­бә арт­кан. Ак­ча­ла­та вы­руч­ка 8,5 млн. сум тәш­кил ит­кән (2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да ар­ту - 6 мәр­тә­бә), КФХ-да рен­та­бель­ле­лек - 29%, ур­та­ча хез­мәт ха­кы - 7892 сум.

"Әх­мәт­вә­ли­е­ва Г.Г." КФХ-да (җи­тәк­че­се Гөл­чә­чәк Әх­мәт­вә­ли­е­ва, бу эш­тә 6 ел) сы­ер­лар­ның баш са­нын ки­мет­кән­нәр, аның ка­ра­вы алар­ның про­дукт би­рү­чән­ле­ге арт­кан, сөт җи­теш­те­рү 24%ка, ит җи­теш­те­рү дә арт­кан.

"Нур­ха­мә­тов З.М." КФХ-да (җи­тәк­че­се Зө­фәр Нур­ха­мә­тов, бу эш­тә 9 ел) бер ми­нус бар - дуң­гыз­лар бе­те­рел­гән. Сөт, ит җи­теш­те­рү, МЭТ са­ны арт­кан.

"Са­вель­е­ва Л.И." КФХ-да (җи­тәк­че­се Алек­сандр Са­вель­ев, бу эш­тә 10 ел) 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да уңай ди­на­ми­ка кү­зә­те­лә: МЭТ-нең, дуң­гыз­лар­ның баш са­ны, сөт са­ву, ит җи­теш­те­рү - арт­кан.

"Ку­лон" аг­ро­фир­ма­сын­да (җи­тәк­че­се Ли­нар Шә­мәг­су­мов, бу эш­тә 2 ай) 260 ка якын ке­ше эш­ли, 2008 ел бе­лән ча­гыш­тыр­ган­да бар­лык күр­сәт­кеч­ләр дә арт­кан, биг­рәк тә тер­лек­че­лек­тә уңай үсеш ди­на­ми­ка­сы кү­зә­те­лә.

Күп ке­нә вак фер­мер ху­җа­лык­ла­рын­да соң­гы 5 ел­да тер­лек­че­лек­тә дә, үсем­лек­че­лек­тә дә про­дук­ция җи­теш­те­рү һәм са­ту­ның ар­туы - уңай тен­ден­ция кү­зә­те­лә.

Ху­җа­лык­лар эш­чән­ле­ге­нә би­рел­гән ана­лиз­га йом­гак ясап,шу­ны әй­тер­гә ки­рәк: җи­теш­те­рү­дә бул­ган­ны сак­лап то­ту, да­и­ми кат­гый исәп һәм конт­роль бул­ды­ру, хез­мәт­кәр­ләр өчен ти­еш­ле шарт­лар ту­ды­ру, алар­ның хез­мәт хак­ла­рын арт­ты­ру (үсеш ре­зер­вы бар), прог­рес­сив һәм нә­ти­җә­ле тех­но­ло­ги­я­ләр кул­ла­ну ра­йон­ның авыл ху­җа­лы­гы оеш­ма­ла­ры­ның уңай эш­лә­ве­нә һәм бө­те­нәю­е­нә ки­те­рә­чәк.

Азат МУ­СИН